Vizuelna umetnost i mladi – prilozi o izlagačkoj sezoni u 2021. godini
Fleksibilnost granica Mike Tanile*
Sofija Milenković
U Galeriji Podroom u Kulturnom centru Beograda, otvorena je izložba „Između ploča“ finskog filmskog stvaraoca i vizuelnog umetnika, Mike Tanile. Naziv izložbe ukazuje na granični prostor, međuprostor ili prostor između integralnih celina, koji nije samo mesto na koje se smešta Tanilina prva samostalna izložba u Beogradu, kako ukazuju kustosi izložbe, Aleksandra Sekulić i Dejan Vasić, već je i pojam značajan za karakterizaciju šire prakse ovog umetnika.
Iako je formalno obrazovanje stekao u oblasti filma, Tanilin dosadašnji opus pokriva širok medijski dijapazon dokumentarnih, eksperimentalnih i konceptualnih filmova, video radova, instalacija, objekata, performansa, fotografije i muzike, koji su na različite načine isprepletani u njegovim radovima. Jednako širok je i raspon tema koje tretira – od uloge tehnologije u savremenom društvu, odnosa čoveka i mašine, fascinacije naukom, do ljudskog stanja i statusa u savremenom svetu, uticaja i posledica čovekovog delovanja i utopijskih vizija. Neki od osobenih fenomena kojima se bavi u svojim radovima tiču se ambijentalne muzike namenski kreirane za liftove, tržne centre, aerodrome i slične javne prostore, života uz nuklearni reaktor u post-černobiljskom svetu na primeru finske elektrane Olkiluoto, portreta finskog nuklearnog fizičara i umetnika Erkija Kurenijemija kao jednog od pionira rane elektronske umetnosti, ekstremnih sportova kao što je šestodnevno trčanje i istorijskih primera futurističkih utopija kao što su kuća Futuro i fudbalski turnir čiji su igrači roboti. Međutim, zasebnu temu, ali i vezivno tkivo i karakteristiku svih Tanilinih radova predstavlja problematika „pokretnih slika“, u najširem smislu ove sintagme, o čijoj prirodi, formama i izražajnim mogućnostima Tanila kontinuirano razmišlja bilo da se bavi dokumentarnim filmovima ili drugim medijima, u kojima su ove preokupacije i eksplicitnije potcrtane.
Upravo ovo je slučaj sa šest video radova i jednim dugometražnim eksperimentalnim filmom, nastalim između 2002. i 2020. godine, koji čine izložbu „Između ploča“, a u čijem su preispitivanju statusa medijskih materijala, kao zajedničkom fokusu, kustosi videli specifičnu aktuelnost u uslovima njihove naglašene uloge u svakodnevnom životu usled pandemije. Poređenje ovih radova ukazuje na nekoliko esencijalnih crta Taniline prakse – na samom početku, na medijsko-arheološku, budući da izvore video radova izloženih u Galeriji Podroom predstavljaju arhivski dokumentarni snimci, snimci naučnih eksperimenata i proba, primeri iz filmske istorije, kao i marginalni filmski fragmenti. Medijsko-arheološki sloj ogleda se i u interesovanju za stare tehničke aparate i filmske tehnologije koje Tanila ciljano koristi u produkciji rada, kao što je slučaj sa eksperimentalnim filmom Tektonska ploča – takozvanim filmom bez kamere, u kome se smenjuju tekst i pokretne slike izvedene tehnikom fotograma i direktnim fotokopiranjem dokumenata na filmsku traku. Manipulacija je sledeći ključni aspekt ovih radova kroz koju se prisvojeni materijal transformiše i postavlja u nova vizuelno-zvučna i prostorna stanja, kao i odnose koji više nemaju veze sa njihovim prvobitnim oblikom, funkcijom i značenjem, a iz kojih proističu novi misaoni tokovi i strukture.
Graničnost i međuprostor raslojavaju se na čitav spektar značenja u ovim radovima. Oni se odnose na preispitivanje granica i konvencija samog iskustva gledanja – primenom različitih intervencija iz domena filmskog editovanja kojima se transformiše ili otežava percepcija posmatrača, ili uspostavljanjem više paralelnih sadržajnih tokova, tako da njihova opservacija nikada ne može biti kompletna, niti identična prilikom svakog novog gledanja. Graničnost i međuprostornost očituju se i u reaktiviranju medijskih fragmenata koji u drugačijim okolnostima ostaju neprimetni kao prelazne sekvence ili margine glavnih narativnih tokova. Isto tako se ogledaju i u dekontekstualizaciji i rekontekstualizaciji izvornih snimaka kojima na videlo izlazi fascinantno tanka granica između njihove utilitarne i čisto estetske ili konceptualne strane. Prisutni su i u temi psihičke rastrzanosti pojedinca čiji se život odvija u neprekidnom kretanju između aerodroma, kao prostora tranzita, i stalnim promenama vremenskih zona. Sam diverzitet čitanja, koji se ne iscrpljuje ovim primerima, svedoči o jednom umetničkom svetu – kako je finski medijski arheolog, teoretičar i kustos, Erki Huhtamo sumirao u svojoj studiji Tanilinog opusa – fleksibilnih granica koji teži otvorenosti, disperzivnosti i mnogostrukosti značenja, umesto njihovoj jednosmernosti i konačnosti. Osim što daju dodatnu dimenziju konceptualnom okviru izložbe, fleksibilnost granica i otvorenost su aspekti na kojima počiva snaga Tanilinih radova, kojima je potrebno posvetiti izvesno vreme, ali čije svako ponovno gledanje pruža mogućnost drugačijeg razumevanja.
*Tekst je objavljen u dnevnom listu Politika u subotnjem kulturnom dodatku, 3. aprila 2021. godine (Sofija Milenković, „Pokretne slike“, Politika, kulturni dodatak, Beograd, 3.04.2021, str. 6)
Naslovna fotografija: Odlaganje utakmice (Delay of Game), 2017, kadar iz video rada.