Kratka istorija fotografije u onlajn nastavcima – Kratka istorija fotografije u Srbiji
Nastavljamo čitanje nekih od specijalizovanih izdanja o fotografiji Kulturnog centra Beograda na našem sajtu.
Prva u nizu knjiga koju vam predstavljamo i poklanjamo u 9 delova svakog petka, a po završetku pandemije i odštampani primerak, jeste Kratka istorija fotografije autorke Jelene Matić, koju je Kulturni centar Beograda objavio 2017. godine.
Kratka istorija fotografije – u 9 delova
Osmi deo KRATKA ISTORIJA FOTOGRAFIJE U SRBIJI – PREUZMITE OVDE
Sa dolaskom Dimitrija Novakovića koji je prvi 1840. godine fotografisao Beograd tehnikom dagerotipije, preko putujućih fotografa i Anastasa Jovanovića do pojave profesionalnih fotografskih ateljea opremljenih po uzoru na evropske prihvatanje i širenje fotografije u našoj sredini se odvijalo gotovo paralelno sa svetom.
U istoriji fotografije u Srbiji, a posebno u njenoj ranoj fazi, višestrano je značajno ime Anastasa Jovanovića, slikara, litografa, dekoratera, kasnije i upravitelja dvora kneza Mihaila Obrenovića, umetnički formiranog u Beču, čiji se opus duži od 40 godina kreće od prvih panoramskih prikaza Beča, Beograda sa okolinom, paviljona, srpske konjice, kalemegdanskih bedema, preko prvih „foto-reportaža“ sa proslave Takovskog ustanka ili turske vojske pred odlazak iz Beograda, te autoportreta (Autoportret s Pecvalovim objektivom, 1854), do posebno kulturno-istorijski vredne serije portreta znamenitih ličnosti srpskog društva.
Anastas Jovanović, Autoportret s Pecvalovim objektivom, 1854, Muzej grada Beograda
Vreme putujućih fotografa se završava početkom 1860. godine, od kada, prvo u Beogradu, a potom i u drugim gradovima Srbije, strani i domaći fotografi otvaraju stalne foto-ateljee i najviše se orijentišu na izradu portreta s prilično jednoličnim pristupom, pre svga članova vladarskih porodica i drugih poznatih ličnosti iz političkog, javnog i kulturnog života.
Anastas Jovanović, Knez Mihailo u enterijeru, oko 1856, dijapozitiv, staklena ploča, 8,2 x 8,1 cm, Muzej grada Beograda
Promene u pogledu pristupu portretisanom modelu i proširivanju tema došle su početkom XX veka sa smenom patrijarhalnog društva modernim, tehničko-tehnološkim razvojemi pojavom foto-amatera. Većina amatera bila je opredeljena za dokumentarno-realistički pristup i fotografisanje pejzaža, arhitekture, etno-motiva, ali i beleženje situacija i trenutaka iz života svojih prijatelja, komšija, dece i svakodnevice grada, pa tada nastaju i značajne foto-dokumentacije brojnih gradova, važnih ali i svakodnevnih događaja i ličnosti u Srbiji.
Ljubiša Đ. Đonić, Muškarac za pisaćim stolom, 1908, želatinski postupak, kabinet format, Foto-muzej, iz kolekcije Miloša Jurišića
Razvoj fotoamaterizma, od osnivanja prve fotografske organizacije u Srbiji Kluba fotografa amatera „Beograd“ (1901), čijem je osnivanju prethodila Prva izložba foto-amatera održana iste godine u Građanskoj kasini, beleži brojne aktivnosti: izložbe, pojavu prvih časopisa i knjiga posvećenih fotografiji, ali i diskontinuitet uslovljen političkim događajima i ratovima.
Verovatno najvažniji fotografski događaj međuratnog perioda u Srbiji i Kraljevini Jugoslaviji jeste izložba Jugoslovenske amaterske fotografije 1936, čiji je glavni inicijator i organizator bilo Srpsko planinarsko društvo i njegova foto-sekcija. I ona je pokazala ono što uglavnom karakteriše čitav ovaj period fotografije u Srbiji: podržavanje slikarstva i upotrebu u čisto dokumentarne ili naučne svrhe.
Ipak, kratkotrajnu pojavu modernizma u fotografiji izvan amaterizma uneli su predstavnici beogradskog nadrealizma Rastko Petrović, Marko Ristić, Vane Bor, Radojica Živanović-Noe i posebno Nikola Vučo, kao beogradski pandan zvaničnom fotografu francuskog nadrealizma Manu Reju.
Nikola Vučo, Mi nemamo koga da ubeđujemo, Beograd 1929, savremena fotografija izrađena sa originalnog negativa, Muzej primenjene umetnosti, Beograd
Drugu polovinu 1930-ih godina, pred Drugi svetski rat, obeležava plejada novih autora na čitavom prostoru Kraljevine Jugoslavije, a u Srbiji i Beogradu, pored drugih, deluju Branibor Debeljković, Vojislav Marinković, Arkadij Stolipin, Stanoje Bojović i Miloš Pavlović. Oni donose nove poglede i pristupe u realizaciji slike, tematsku raznolikost, a značajno utiču i na promenu koncepta klupske prakse i fotografske scene. Osnivaju Klub foto-amatera „Beograd“, preteču posleratnog Foto-kluba „Beograd“, učestvuju na međunarodnim predratnim izložbama.
Aleksandar Aca Simić, Panorama Pozorišnog trga, 1939–1940, crno-bela fotografija, Muzej grada Beograda
Promene i novine polako počinju da se javljaju i u foto-žurnalizmu od sredine treće decenije. U Srbiji, iako ne na nivou svetske štampe, dnevni listovi Politika, Vreme i drugi uvode polako fotografiju na svoje stranice i to uglavnom kada je reč o važnim političkim događajima. Jedan od upečatljivijih primera modernog foto-žurnalizma u Srbiji predstavlja ciklusi Milana Roglića o demonstracijama održanim u Beogradu 27. marta 1941. protiv potpisivanja Trojnog pakta, u kojem fotograf više nije samo svedok već i pravi učesnik radnje. Najviši domet u ovoj oblasti ostvario je svakako Aleksandar Aca Simić u serijama fotografija beogradskih ulica, trgova, pijaca, ljudi u svakodnevnim poslovima, komičnim situacijama i pojavama, a njegov humanistički pogleda na svet oko sebe postaće odlika foto-žurnalizma i uopšte fotografije u drugoj polovini XX veka.
Aleksandar Aca Simić, Ulični sat na Terazijama, 1941, crno-bela fotografija, Muzej grada Beograda
…………………….
Jelena Matić (Beograd, 1977) je diplomirala na Katedri za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu, a magistrirala je na grupi za Teoriju umetnosti i medija Univerziteta umetnosti u Beogradu. Bavi se istorijom i teorijom fotografije, medija i savremene umetnosti.