Kratka istorija fotografije u onlajn nastavcima – Kratka istorija fotografije u Srbiji, nastavak

Nastavljamo čitanje nekih od specijalizovanih izdanja o fotografiji Kulturnog centra Beograda na našem sajtu.

Prva u nizu knjiga koju vam predstavljamo i poklanjamo u 9 delova svakog petka, a po završetku pandemije i odštampani primerak, jeste Kratka istorija fotografije autorke Jelene Matić, koju je Kulturni centar Beograda objavio 2017. godine.

Kratka istorija fotografije – u 9 delova

Deveti deo – Kratka istorija fotografije u Srbiji, nastavak – preuzmite ovde

Odmah nakon Drugog svetskog rata fotografija je, uz druge vidove umetnosti, prepoznata kao učesnik u transformaciji Jugoslavije „iz zaostale kapitalističke u naprednu socijalističku zemlju“. Ideja je bila da bude dostupna svima i da u duhu socijalističkog realizma, odgovarajućim sadržajima i na način razumljiv svakom, prikaže „borbu radnog čoveka koji stvara svoju budućnost” (Josip Bosnar).

U rasponu od samo nekoliko godina odigralo se daleko više važnih dešavanja nego tokom prve polovine XX veka: pri komisiji „Tehnika i sport“ (od 1948. godine „Narodna tehnika“) je 1946. godine formiran Savezni odbor za foto-amaterstvo, osniva se Foto-savez Srbije, Foto kino i video savez Vojvodine i foto-klubovi (u Beogradu, Novom Sadu, Kragujevcu, Aranđelovcu, Subotici i drugim gradovima); organizuju nacionalne i internacionalne izložbe; pokreću predavanja, seminari i kursevi o fotografiji, osnivaju foto-sekcije u većini škola, fakulteta i planinarskih društava, kao i najznačajniji fotografski časopis na prostorima tadašnje Jugoslavije Fotografija (1954. godine menja ime u Foto-revija, a ubrzo u Foto-kino revija i izlazi do sredine osamdesetih godina).

Josip Bosnar, Radnički savet, 1952, crno-bela fotografija, iz arhiva Gorana Malića.

Posle zapravo kratkotrajnog perioda socijalističkog realizma, tokom druge polovine pete i naročito u šestoj deceniji i sve intenzivnijih kontkatima sa Zapadom, kao i gostovanja nekoliko izložbi Muzeja moderne umetnosti iz Njujorka u Beogradu, situacija u umetničkoj fotografiji se značajno menja. I starija i nova generacija autora okreću se novim idejama, sadržajima i fotografija, preko lajf-situacija, pejzaža, portreta i nešto kasnije aktova, sve više će biti eksperimenta kako u sadržaju tako i u različitim uglovima snimanja i tehnikama (fotogrami, fotografike, solarizacije). Sve je to vodilo ka čisto subjektivnom pristupu fotografiji.

Miloš Pavlović, Asfalteri, 1956–1957, crno-bela fotografija, iz kolekcije Foto-saveza Srbije

Vojislav Marinković, Venecija, 1957, crno-bela fotografija, iz arhiva Gorana Malića

Ivo Eterović, Portreti iz cirkusa, 1963, crno-bela fotografija, iz kolekcije Foto-saveza Srbije

Novine i promene javljaju se i u domenu foto-žurnalizma: u dnevnim listovima i časopisima se prihvatanjem lajf-fotogarfije javljaju i fotografije drugačijeg sadržaja a ne samo važnih događaja i ličnosti.

Tomislav Peternek, iz serije Navijači na košarkaškoj utakmici, 1965, crno-bela fotografija, vlasništvo autora

Prelaz iz šeste u sedmu deceniju obležilile su gotovo identične promene i dešavanja karakteristične za međunarodnu scenu. A u Srbiji se na Fakultetu primenjenih umetnosti u Beogradu uvodi predmet fotografija, a zatim i na Akademiji u Novom Sadu, kao i u Školi za industrijsko oblikovanje u Beogradu;  u novoosnovanom Studentskom kulturnu centaru se priređuju izložbe fotografija u „Srećnoj galeriji“, Muzej primenjene umetnosti i Muzej savremene umetnosti u Beogradu uvode fotografiju u redovan izložbeni program i formiraju zbirke.

Branibor Debeljković, Jadni pešak (Rim, Trg Venecija), 1973, Legat Branibora Debeljkovića, Narodna biblioteka Srbije

Mirko Lovrić, Iz ciklusa dela rađenih od uskih perforiranih traka, 1975, crno-bela fotografija, iz kolekcije Vlaste Ječmen Lovrić

I upravo na prelazu iz šeste u sedmu deceniju, kada je fotografiji priznat status umetnosti, dolazi do radikalnih promena koje su označene terminom „nova umetnička praksa“. Za jednog od glavnih protagonista a ujedno i jednog od osnivača subotičke grupe Bosch + Bosch Balinta Sombatija „atribut nova, naravno ne označava toliko samostalnu, individualnu inovativnost pojedinih ostvarenja, koliko jedan opšti preokret, svesno odstupanje od uobičajnog, od tradicionalnog, od stereotipija date sredine; nezadovoljstvo i pobunu protiv već postojećeg“. Ovaj stav delili su umetnici koji su stupili na scenu pre i oko 1968. godine: Raša Todosijević, Zoran Popović, Marina Abramović, Neša Paripović, Era Milivojević, Gergelj Urkom, Radomir Damnjanović Damnjan, pripadnici subotičke grupe Bosch + Bosch, novosadskih KÔD i (E . Raskinuvši sa klasičnim medijima izražavanja i uvođenjem fotografije, filma i videa u umetničku praksu, identično s protagonistima internacionalne scene, pomenuti umetnici i grupe doneli su do tada netipično viđenje medija tehničko-tehnološkog porekla.

Balint Sombati, Lenjin u Budimpešti, 1972, crno-bela fotografija, Muzej savremene umetnosti, Beograd.

Sedma decenija je pokazala prisustvo izuzetnog izražajnog „pluralizma“, a ujedno i najavila da će u narednima biti sve teže, gotovo nemoguće obuhvatiti sve umetnike i njihove radove, još više svrstati ih u određene stilove i orijentacije.

Goranka Matić, iz ciklusa Dani bola i ponosa, fotografija u boji, 1980, vlasništvo autorke

Nezaustavljiv proces tehnološkog razvoja, naročito od druge polovine devedesetih godina, ponudio je umetnicima i nova sredstva izražavanja u vidu digitalne tehnologije, što je rezultiralo nepreglednim poljem različitih strategija i postupaka u realizaciji radova. Fotografija više nije svedena na reprezentativni umetnički predmet prezentovan isključivo u galerijskom ili muzejskom prostoru, već je ona svuda i na mnogo raznovrsnih načina (slajd, polaroid, print, knjiga, katalog, bilbord…), a biće razmatrana i tumačena sa brojnih polazišnih stanovišta. 

Talent, Oko za oko za oko, 1991, fotografija u boji, vlasništvo Vladimira i Milice Perić

Branimir Karanović, Buvlja pijaca Novi Beograd, 2000, foto-kolaž u boji, vlasništvo autora

…………………….

Jelena Matić (Beograd, 1977) je diplomirala na Katedri za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta u Beogradu, a magistrirala je na grupi za Teoriju umetnosti i medija Univerziteta umetnosti u Beogradu. Bavi se istorijom i teorijom fotografije, medija i savremene umetnosti.