One su bile prve: Jelisaveta Načić, prva žena u državnoj službi Srbije

Program posvećen trajnoj uspomeni na Beograđanke posebne energije, intelekta i hrabrosti.

Beograd iz ženskog ugla /One su bile prve

Ovi programi osvetliće život i rad Beograđanki koje su bile pioniri u pojedinim oblastima kulture Beograda, ali su uspomene na njih izbledele. Njihov doprinos razvoju ovog grada danas nije dovoljno vrednovan, a neke od njih su potpuno zaboravljene. Rad na ovim programima podrazumeva istraživanje vezano za pomenute ličnosti i istorijski period u okviru koga su delovale, ali uključuje i ispitivanje da li su i na koji način ove žene prisutne u savremenoj memoriji grada.
Uporište za ovaj serijal nalazimo i u tome što se ova redakcija trajno bavi takozvanim ženskim pitanjem, pravima žena, problemima zlostavljanja žena, inicijativama i akcijama feminističkih organizacija. Osim toga Kulturni centar Beograda je već dugi niz godina institucija u kojoj pretežno rade žene i to bi bio doprinos jednog malog ženskog kolektiva trajnoj uspomeni na Beograđanke posebne energije, intelekta i hrabrosti.

Prvi program ovog ciklusa posvećen je Jelisaveti Načić koja je bila prva arhitektica i prva žena u državnoj službi Srbije.
Učestvuju: Ljubinka Trgovčević (istoričarka), Vera Pavlović Lončarski (istoričarka umetnosti), Svetlana Dimitrijević Marković (arhitektica), Ana Rundo Mitić (istoričarka umetnosti, praunuka Jelisavete Načić), Milda Đorđević (studentkinja), Bojana Ibrajter Gazibara (istoričarka umetnosti)
Moderatorka: Dobrila Sinđelić Ibrajter

Tribina posvećena Jelisaveti Načić biće održana dan pre početka 5. Beogradske internacionalne nedelje arhitekture, a šetnja u subotu, 8. maj u 12.00, u okviru 5. BINA-e upravo zato što se radi o Jelisaveti Načić prvoj arhitektici u Srbiji i Beogradu: Šetnja kroz arhitekturu Jelisavete Načić – vodi Bojana Ibrajter Gazibara; okupljanje: Stepenice na Kalemegdanu nasuprot Francuske ambasade.

Jelisaveta Načić rođena je u Beogradu 1876. godine, u porodici imućnog trgovca Mihaila S. Načića, a umrla u Dubrovniku 1955. godine.
Jelisaveta je prva žena arhitekt koja se školovala u Beogradu. Upisuje 1896. godine tek otvoreni Arhitektonski odsek Tehničkog fakulteta, na kojem je diplomirala 1900. kao odličan student.
Odmah po završetku studija zaposlila se u Ministarstvu građevina, ali zbog tadašnjih propisa, kao žena, nije mogla dobiti zvanje ukaznog činovnika. Prelazi u beogradsku Opštinu, gde radi kao arhitekt sve do Prvog svetskog rata. U toku rata internirana je u logor Nežideru (Mađarska). Tu se upoznala sa internircem iz Albanije prof. Lukom Lukaji, za koga se i udala. Posle rata kratko živi u Beogradu, a zatim sa porodicom prelazi u Dubrovnik. Prestaje da se bavi svojom profesijom i potpuno se posvećuje porodičnom životu.
Jelisaveta se bavila i arhitekturom i urbanizmom . Kao mlad arhitekt radi uz arh. Dimitrija Leka 1901. godine na uređenju Malog Kalemegdana. Već 1903. godine samostalno radi projekat stepeništa sa česmom na Kalemegdanu (preko puta zgrade Francuske ambasade). Jedna od najlepših beogradskih škola, osnovna škola kod Saborne crkve (danas škola «Kralj Petar Prvi») rađena je po projektu Jelisavete Načić iz 1906. godine, potom, 1910. godine radi projekat za uređenje Terazijskog platoa, a 1911. kompleks radničkih stanova u ul. Đure Đakovića; crkvu u Štimlju na Kosovu od 1912. do 1913. Crkva Aleksandra Nevskog počela je da se gradi 1912. godine po Jelisavetinom projektu u srpsko-vizantijskom stilu. Prvi svetski rat prekinuo je gradnju crkve. Kasnije je nastavljena po izmenjenom projektu.

Sve što jedan narod ima najlepšeg, najboljeg i najsvetlijeg, sve odakle bi se jasno mogla čitati njegova kultura, njegove osobine i karakter, unosi on u svoj kulturni, industrijski, ekonomski i prosvetni centar – svoju prestonicu. Većina prestonica i velikih varoši evropskih, postale su ono što su samo time, što su od početka bile, centar, središte i srce zemlje, gde su se od samog njenog postanka u masi skupljena snaga i energija samog naroda…
Prolazeći kroz izložbu čoveku se čini da prolazi kroz lepo uređene varoši i sa žaljenjem mora da konstatuje na kom stupnju ležimo mi sa našim Beogradom. Koliko je lepota priroda dala Beogradu, a koliko mu je malo čovek dao. Kad se poredi izgled sadašnjeg Beograda sa izgledima pojedinih velikih varoši, tek se može videti koliko Beograd ni malo ne odgovara jednoj varoši dvadesetog veka i pred kako velikim zadatkom stoji Beograd, koji sa ovakvim svojim uređenjem kakvo danas postoji ne odgovara ni jednoj većoj dobro uređenoj palanci evropskoj, a ne prestonici. No za podizanje jedne varoši pored zauzimanja opštine, potrebno je zauzimanje i pojedinaca, zauzimanje njenih kapitalista, i pojedinih društava. A glavni faktor je novac – milioni – sa kojima smo mi tako siromašni.

Iz teksta Izložba o opštem uređenju varoši u Berlinu 1910. godine; autor: Jelisaveta Načić
BON (Beogradske opštinske novine) br. 33, iz 1910.