Filmski festival S OBE STRANE ZIDA

Filmski festival povodom 20-godišnjice pada berlinskog zida

S OBE STRANE ZIDA
filmovi povodom 20-godišnjice od pada Berlinskog zida

Kao nijedan drugi umetnički oblik, osim možda književnosti, film je u stanju da obuhvati društvena raspoloženja i atmosferu koja vlada u određeno vreme i na određenom mestu i da ih sačuva za neka buduća vremena. Dvadeset godina nakon pada zida u prilici smo da steknemo utisak o životu s obe strane zida. Osim toga, odabrani igrani i dokumentarni filmovi jasno pokazuju kako zid i društveno-politički sistem koga je on predstavljao i posle pada zida nastavljaju da deluju.
Filmski kritičar Bernd Buder je za nas napravio izbor filmova u kojima značaj podele i ponovnog ujedinjenja Nemačke igra važnu ulogu u životu ljudi. Film kao što je U-vid (Ein-Blick) iz 80-ih godina prikazuje vanredno stanje kao stanje normalnog. Razmišljanje o tome kako je do promena došlo centralna je tema filma Crkva Sv. Nikole (Nikolaikirche) iz 90-ih. U nekim kasnijim filmovima promena se već dogodila, samo što su to još morali da shvate i ljudi, kao što je Martin Šulc u filmu Berlin Is In Germany, koji posle 11 godina izlazi iz zatvora ili Kristiane Kerner u filmu Good bye, Lenin!, koja se budi posle meseci provedenih u komi. Međutim, nisu svi filmovi veselog karaktera. Koliko prošlost opterećuje život jasno se može videti iz dokumentarnog filma Licem prema zidu (Gesicht zur Wand) iz 2009. godine, u kome se ispovedaju ljudi koji su u NDR-u optužbe za pokušaj bekstva iz zemlje morali da plate višegodišnjom robijom.
Dok uranjate u prošlost i razmišljate o njoj, želimo Vam lep provod!

Juta Gerig, Goethe-Institut Beograd

S OBE STRANE ZIDA – filmovi o berlinskom zidu

Padom zida koji delio Nemačku od 1961. do 1989. jedan politički proces je doživeo svoj simbolički vrhunac, čiji koreni sežu u 50-te godine, kada je u različitim socijalističkim zemljama došlo do prvih masovnih protesta protiv političkog establišmenta. Osamdesetih godina je nedostatak legitimiteta socijalističkih vlasti postao sve vidljiviji. U Poljskoj su promašaji u privredi i problemi u snabdevanju doveli do osnivanja nezavisne „Solidarnosti“. I u drugim zemljama su vlasti zbog promašene privredne politike i nedostatka demokratije bile suočene sa gubitkom poverenja. Politika „Glasnosti“, koju je sredinom 80-ih pokrenuo tadašnji predsednik KPSS Mihail Gorbačov, označila je u Sovjetskom Savezu otvaranje sloboda govora, mišljenja i štampe. Nova otvorenost je i u NDR-u praćena s pažljivim interesovanjem, što se za vladu ne bi moglo reći. Filmovi o kritici društva na primer, kao što je Da li je lako biti mlad? („Vai viegli but… ?“, 1986.) ili Mala Vera („Malenkaja Vera“, 1987/88.), stizali su, sumnjičavo posmatrani, u NDR na prikazivanje samo u okviru manifestacija u filmskim klubovima . Odjednom je socijalistička bratska zemlja izgubila svoju društveno-političku funkciju uzora.

Zajedno sa sve vidljivijim simptomima ekonomske krize, tajnovitost oko „Glasnosti“ uticala je na buntovničko raspoloženje kod stanovništva koje se najpre artikulisalo među udruženjima mirotvoraca i ekologa, a pod okriljem crkve, ali i muzičkom subkulturom. Suprotnost između zvaničnog stava i realne atmosfere krize postala je posebno uočljiva u privrednim centrima izvan delimično visokorazvijenog glavnog grada Berlina. U Lajpcigu, drugom po veličini gradu NDR-a, na obodu trougla hemijske industrije Hale-Biterfeld-Lajpcig „molitve ponedeljkom“ 1988. prerasle su u „demonstracije ponedeljkom“ – protestne povorke protiv tvrdokornosti vladajućeg režima, kojima su se sada pridružili svi slojevi stanovništva i kritički nastrojeni kadar vladajuće SED partije („Sozialistische Einheitspartei Deutschlands“, Jedinstvena socijalistička partija Nemačke). Istovremeno, zatečena policija državne bezbednosti je sve češće preduzimala oštrije mere ali je u odlučujućem trenutku odustala od očekivane upotrebe oružja protiv sopstvenog stanovništva. Crkva Sv. Nikole Franka Bejera predstavlja psihogram ovih događaja. U međuvremenu, kod demonstranata je došlo do promene postavljenog cilja: početni slogan Mi smo narod se u jesen 1989., takođe pod velikim uticajem zapadnonemačke politike, pretvorio u Mi smo jedan narod. Sada se više nije radilo o reformi socijalizma, već o ponovnom uspostavljanju nemačkog jedinstva. Devetog novembra 1989. funkcioner SED-a Ginter Šabovski objavio je ispred Narodne skupštine NDR-a, ukidanje ograničenja putovanja za građaneNDR-a. Zid je bio otvoren.

U mesecima koji će slediti politička situacija u Nemačkoj bila je u stanju neizvesnosti. S jedne strane bila je prisutna radost zbog otvaranja zida, s druge, opet, razmišljanje o tome „kuda“ sa ponovno ujedinjenom Nemačkom u svetlu opterećujućeg istorijskog nasleđa. Sa filmom Zid Jirgen Bether razrađuje jednu od prvih filmskih refleksija: omamljenost radošću zbog pada zida suprotstavlja sećanjima na vilhelminizam, nacional-socijalizam i podizanje zida.

Beterovu nedoumicu su tada delile i mnogobrojne kolege iz zemlje i inostranstva. Primer predstavlja film Dušana Makavejeva pod nazivom Gorila se kupa u podne. U ničijoj zemlji istorije nastale su vizije, ali i mnogobrojna pitanja.

Završetak rušenja zida zvanično je objavljen 30. novembra 1990, skoro dva meseca nakon izjave NDR-a o pristupanju Saveznoj Republici Nemačkoj 3. oktobra. Danas je potez gde je bio zid zarastao u rastinje. U Berlinu na nekadašnje rasprostiranje „antifašističkog zaštitnog zida“, kako se u NDR-u zvanično i zvao, podseća linija ugrađena u pločnik. Pukotinu koja se još uvek pruža Nemačkom noviji nemački filmovi, kao što su Berlin is in Germany i internacionalno popularni Good-Bye Lenin !, obrađuju glumački na satiričan način – oni podsećaju na to kako različiti pečati života još uvek odjekuju, ukazuju na to da je za mnoge sa nestankom NDR-a i nadovezujućeg tranzicionog procesa nestao i jedan deo identiteta.

Novi identitet u mnogim mestima još uvek nije pronađen. U filmu Jerihov Kristijana Pecolda, nekom vrstom snimka trenutka severnonemačke provincije, socijalni život deluje redukovano i odigrava se na novoj ničijoj zemlji, između usamljenih kioska za brzu hranu i podruma pića.

Na mestima u Berlinu punim simbolike, kao što je Potsdamski trg (Potsdamer Platz) i nekadašnji granični prelaz Alijanse Čekpoint Čarli („Checkpoint Charlie“) prodavci suvenira danas prodaju kape nekadašnje granične policije NDR-a.Eto, tako istorija postaje poenta. Nasuprot tome, filmovi kao što su Zapadnjaci („Westler“), nemačko-nemačka ljubavna priča homoseksualaca koja prelazi okvire zida, ili Licem prema zidu („Gesicht zur Wand“), koji prikazuje traumu nekadašnjih ŠTAZI (STASI – Staatssicherheit) zatvorenika, na različit način vraćaju u svest tragiku svakodnevice zida koja danas leži u fiokama kolektivnog sećanja.
Bernd Buder, selektor programa

Program Festivala:

četvrtak, 22.10.
20.30: SVEČANO OTVARANJE
21.00: JERIHOV /  JERICHOW ; Nemačka 2008. režija: Kristijan Pecold, 93 min

petak, 23.10.
19.00: U – VID /  EIN – BLICK; SR Nemačka 1987, režija: Gerd Konrad, 10 min.
ZID / DIE MAUER; DDR 1990, režija: Jirgen Bother, 99 min.
21.00: GORILA SE KUPA U PODNE / GORILLA BATHES AT NOON; Nemačka / Jugoslavija, 1993, režija: Dušan Makavejev, 83 min.

subota, 24.10.
19.00:  BERLIN IS IN GERMANY; Nemačka 2001, režija: Hans Štor, 97 min
21.00: ZAPADNJAK / WESTLER; SR Nemačka , 1985, režija: Viland Špek, 94 min.

nedelja, 25.10.
19.00: LICEM PREMA ZIDU / GESICHT ZUR WAND; Nemačka 2009, režija: Stefan Vajnert, 90 min.
21.00: CRKVA SVETOG NIKOLE / NIKOLAIKIRCHE; Nemačka 1995, režija: Frank Bejer, 138 min.

ponedeljak, 26.10.
19.00: UTVARE / GESPENSTER; Nemačka, Francuska 2005, režija: Kristijan Pecold, 85 min
21.00: GOOD-BYE LENIN; Nemačka 2003, režija: Volfgang Beker, 121 min

utorak, 27.10.
21.00: NEBO NAD BERLINOM/DER HIMMEL ŰBER BERLIN, Nemačka, 1987, režija: Vim Venders