Finalisti 7. međunarodnog festivala fotografije Organ Vida, Zagreb
Granice – očite, čitljive, možda i premostive?
Određena je tema nove festivalske edicije – Granice. Raspisuje se i objavljuje tekst konkursa, autori/ke prolaze kroz svoje arhive, biraju radove, sužavaju selekcije, prijavljuju serije fotografija najprikladnije početnom tekstualnom raspisu. Okuplja se žiri, članovi usaglašavaju svoje kriterijume, pregovaraju, sužavaju svoje liste, vrše selekciju i u jednom trenutku – povlače liniju. S jedne strane se nalaze finalisti i pohvaljeni, a s druge strane oni koji će tu granicu (s novom serijom umesto pasoša) verovatno pokušati da pređu i sledeće godine. Izdaje se katalog, postavlja izložba i povlači nova granica – ona između autora i posetilaca. Radovi su izloženi na zidovima, ređe u prostornoj instalaciji, a posetioci u pokretu biraju rastojanje s kojeg će ih posmatrati, pa zastaju, približavaju se, kreću dalje, vraćaju se pojedinim fotografijama, procenjuju i, već naviknuti na takmičarski kontekst, sami povlače intimne granice između autora/ki, odnosno vrše svoju selelkciju, odabir. Ponekad prvo pogledaju seriju pa tek onda pročitaju tekst izjave umetnika, a ponekad možda suprotno.
Uprkos mogućnostima prigodnog upisivanja koje ovih dana, na primer, otvaraju recentna zbivanja tzv. migracijske krize na zapadnom Balkanu, umesto na šengenskoj granici, zadržao bih se radije upravo na gorepomenutim granicama, na distinkciji između autora i posetilaca izložbe, kao i fotografija i njihove reprezentacije u formi umetničke izjave. Posetioci/teljke izložbe, odnosno čitaoci/teljke kataloga radove percipiraju iščitavanjem, značenjskim srastanjem i interpretacijom obe ravni – vizualne i tekstualne. Autorska intencija često je razložena asimetrično, deo se komunicira fotografskom serijom (što se želi slikama?), a deo tekstualnom izjavom (što se želi tekstom?), pa ću u prikazu koji sledi pažnju posvetiti obema ravnima.
Anton Poljakov tekstualno se pozicionira kao glas nove generacije odrasle u „smrznutom“ stanju međunarodno nepriznate države Pridnjestrovlja. Gledaocima naviknutim na dominantne međunarodne fotoreportažne reprezentacije Pridnjestrovlja kao „sovjetskog muzeja“ najavljuje drugačiju, kolažnu, mikrosliku vlastite svakodnevice, kadriranu iznutra, intimnijim rakursom.
Ličnom perspektivom prostora svoje svakodnevice zaokupljen je i Alnis Stakle. Svoju antireprezentaciju Rige, glavnog grada Letonije, gradi ekspresivnim vizuelnim motivima kombinujući noćne vizure eksterijera sa začudnim portretima naizgled bliskih, ali dekontekstualiziranih likova u pripadajućim ambijentima. Namernim očuđivanjem želi „ilustrovati“ vrebajuće opasnosti urbanog prostora, kao i (s ironičnim odmakom ili ambiciozno) izgraditi „ličnu vizualnu teoriju Rige“.
Aras Gekten traži naznake razvoja metropole budućnosti očuđavajući takođe stvarne pejzaže savremenih nemačkih gradskih jezgara, ali minimalnim sredstvima – prvenstveno precizno izmanipulisanim osvetljenjem. Kao polje svog interesovanja artikuliše posthumni razvoj grada, usmeravajući se na lokacije obično teorijski brendirane kao nemesta. Različito dimenzioniranim fotografijama u seriji i postavkom kao da stvara strobo-efekt, i to u želji za buđenjem „unutrašnjih slika“ neke fiktivne metropole.
Za razliku od prve trojice autora koji se bave vlastitim prostorima svakodnevice, rad Arnaua Baha nastaje tokom više godina, dugotrajnim periodičnim terenskim boravcima u pariskom getu. Tekstualnu izjavu započinje faktografski, referišući na nemire koji su izbili 2005. godine kao reakcija na policijsku brutalnost i nesretnu smrt dvojice maloletnika, a svojom crno-belom uličnom fotografijom želi „razmišljati o životnom stilu mladih“ u getu. Ta bi refleksija, za razliku od bombastičnih novinskih dnevnopolitičkih fotoreportaža, trebalo da izazove efekt normalizacije.
O svom terenskom radu na pograničnom delu istočne Ukrajine i Paolo Ćiređa izveštava crno-belom fotografijom. Ratna fotografija omekšana je zrnastom estetikom, a za razliku od potpuno faktografskog teksta, snapshot serija je poetizovana fragmentarnim kadrovima gestova koji kao da naznačuju rubove kriznih zbivanja izostavljenih iz kadra. Asocijativnost fotografija u postavci dodatno je naglašena ponavljanjem jednog od motiva.
Serija Mirijam Meloni kombinacija je klasičnih fotografskih portreta, snolikih prizora i tragova svakodnevnog života migranata iz subsaharskih zemalja zaustavljenih na neodređeno vrijeme u Maroku na njihovom putu do željenih evropskih destinacija. Dimenzioniranjem fotografija u postavci naglasak je stavljen na portrete kontekstualizovane popratnim „dokaznim“ motivima.
U konceptualnoj seriji Daesung Li se bavi posledicama opustinjavanja Mongolije po tradicionalni način života lokalnih nomadskih zajednica. Metoda je (produkcijski zahtevno) uprizorenje: u prostor postavlja instalaciju koja uključuje i reklamni panel s (promenjenom) reprezentacijom pozadinskog pejzaža ispred koje režira situaciju iz nomadskog života. Kadrira tako da se panel vizuelno stapa s pozadinom i deluje poput kulise muzejske diorame, a time želi postići „osećaj da se životi nomadske populacije pojavljuju između ove stvarnosti i virtuelnog prostora muzeja“.
Iako je i metoda rada Lane Mesić režijska, fotografije u njenoj seriji ne ilustruju nego (iako estetizovano) dokumentuju socijalni, odnosno psihološki eksperiment u koji je uključila aktere ruandskog genocida– i žrtve i počinioce. Dvadeset godina nakon genocida autorka želi „izmeriti“ stepen praštanja potreban za nastavak susedskog saživota. Za ponovno uprizorenje samog čina, tj. gesta praštanja inicirala je kontrolisanu interakciju između žrtava i zločinaca s otvorenim ishodom koji fotografski beleži.
Mišel Le Belom se pejzažnom fotografijom bavi iz „strukturalističke perspektive“ eksperimentišući s različitim vidovima reprezentacije pejzaža. Pri tome prelazi granice fotografije, ulazi u područje kolaža i instalacije, i s razigranim zaključcima ponovo se vraća početnom mediju. Njegova metaigra nastavlja se i u samoj postavci. Izložbene elemente, poput okvira, tretira likovno, kompozicijski i uvlači ih u strukturu samog rada.
Projekt Tomaza Taninija je žanrovski takođe hibridan. Otvara pitanja društvenog (auto)nadzora i kontrole na primeru arhivske ostavštine tajne policije Demokratske Republike Nemačke (Štazi), ispreplićući različite rakurse – lični, arhivski, literarni, dokumentarni, forenzički … Izložbeni produkt višegodišnjeg istraživanja deluje poput dokufikcijskog arhiva koji umesto pretraživanja gledaocima omogućava otvorenost interpretacije asocijativnim povezivanjem fragmentisanih celina.
Kompleksne i potpuno raznorodne teme, dugotrajni istraživački procesi, žanrovska pozicioniranja, tekstualne artikulacije i promišljena postavka, s jedne strane, pogled gledalaca/teljki osvojen ili propušten, s druge strane – granica između, zamke s obe. Postoji li diskrepanca između tekstualnog obećanja i samog rada? Da li se može (i mora li se uopšte) tekst pročitati kroz fotografije i obratno? Koje se perceptivne kompetencije, odnosno kakvi se kognitivni i emotivni napori očekuju od gledaoca? Promišljanje tih pitanja u specifičnim okvirima fotografskog medija, pod pretpostavkom da radove svojim interpretacijama i procenom (u komunikacijskom lancu) dovršava upravo publika, možda pomogne u tanjenju te osnovne granice između predstavljenih autora/ki i adresiranih gledalaca/teljki.
Bojan Mucko